Yapılan yeni bir çalışmaya nazaran, COVID-19 ile bağlı bir DNA segmenti yaklaşık 60 bin yıl evvel Neandertallerden geçti. Lakin bilim insanları, bu özel segmentin koronavirüsün sebep olduğu hastalığın riskini neden artırdığını bilmiyor.
Çalışmada yer almayan Princeton Üniversitesi’nden genetikçi Joshua Akey, “60 bin yıl evvel meydana gelen bu çapraz geçişli tesir, bugün hala tesirini göstermeye devam ediyor” sözlerini kullandı.
Güney Asya’da daha yaygın
Yapılan çalışmaya nazaran kromozom 3’te altı gen barındıran bu genom kesimi, insanlık tarihi boyunca gizemli bir seyahate sahip. Bu varyant, günümüzde Bangaldeş’te epey yaygın. Buradaki insanların %63’ü en azından bir kopyasının taşıyıcısı pozisyonunda bulunuyor. Güney Asya’daki insanların üçte birinde ise bu segment kalıtsal.
Bu segment, öteki ülkelerde ise epeyce az bulunuyor: Avrupalıların %8’inde, Doğu Asya’nın ise %4’ünde bulunuyor. Afrika’da ise neredeyse hiç bulunmuyor. Geçtiğimiz 60 bin yılda hangi evrimsel irtibatın bu dağıtımı oluşturduğu ise bilinmiyor. İhtimallerden bir tanesi Neandertal versiyonunun ziyanlı olduğu ve genelde daha az yaygın hale geldiği tarafında. İhtimallerden bir başkası ise bu segmentin Güney Asya’daki insanların sıhhatini geliştireceği ve muhtemelen bölgedeki virüslere karşı güçlü bir bağışıklık sistemi sunacağı tarafında.
Araştırmanın muharrirlerinden Svante Paabo, bu durumun şu an için yalnızca bir spekülasyon olduğunun da altını çiziyor. Araştırmacılar, COVID-19’un neden kimi beşerler için başkalarına nazaran daha tehlikeli olduğunu şimdi yeni anlamaya başlıyor. Yaşlılar, gençlere nazaran daha önemli bir formda hastalanırken erkekler de bayanlara nazaran daha büyük risk altında bulunuyor.
COVID-19 riskini artıran etmenler
Hastalığın riski artıran etmenler ortasında toplumsal eşitsizlik değerli bir rol oynuyor. Örneğin ABD’de de siyahiler, ülkedeki sistemik ırkçılık geçmişi sebebiyle beyazlara nazaran koronavirüse daha çok yakalanıyorlar. Siyahilerde, diyabet üzere kronik hastalıklar daha fazlayken hayat şartları ve işler de virüse maruz kalmayı artırabiliyor.
Ayrıyeten genler de bu nokta da rol oynayan etmenler ortasında bulunuyor. Geçtiğimiz ay araştırmacılar İtalya ve İspanya’da COVID-19’u epeyce ağır atlatanlar ile hafif geçirenleri kıyasladı. Araştırmanın sonucunda daha yüksek riskle ile alakalı iki genom pozisyonu keşfetti. Bunlardan bir tanesi, kan çeşidini belirleyen kromozom 9’du ve ABO içeriyordu. Oburu ise kromozom üçteki Neandertal segmentiydi.
Lakin bu genetik bulgular, koronavirüse yakalanan beşerler incelendikçe süratli bir formda güncelleniyor. Geçtiğimiz hafta memleketler arası bir küme bilim insanı, kan tipinin riskini azaltan yeni bir bilgi seti yayınladı. Yeni data, hastalık ile kromozom 3 ortasında daha güçlü bir ilişki olduğunu gösterdi. Varyantın iki kopyasını taşıyan beşerler, taşımayanlara nazaran önemli hastalıklara üç kat daha fazla yakalanıyorlar.
Neandertallerden geçen genler
60 bin yıl evvel çağdaş insanların ataları, Afrika’dan çıkarak Avrupa, Asya ve Avustralya’ya yayıldılar. Bu beşerler, Neandertaller ile karşılaştılar ve birleştiler. Neandertal DNA’sı gen havuzumuza girdikten sonra ise kuşaklar boyunca aktarıldı. Birçok Neandertal geni, çağdaş beşerler için zararlıydı. Hasebiyle insanların sıhhatini etkilemiş ya da çocuk sahibi olmalarını zorlaştırmış olabilir. Bunun sonucu olarak ise gen havuzumuzdaki Neandertal genleri vakitle daha az hale geliyor ve birçoğu da yok oluyor.
Lakin birtakım genler evrimsel bir avantaj sunmuş ve bu sebeple yaygın olabilir. Mayıs ayında Dr. Hugo Zeberg, Dr. Paabo ve Dr. Janet Kelso Avrupalı bayanların üçte birinin Neandertal hormon reseptörüne sahip olduğunu söyledi. Bunlar, doğurganlığı artırma ve düşük yapmayı azaltmayla ilintiliydi.
Dr. Zeberg, günümüzde yaygın olan başka Neandertal genlerinin virüslerle savaşmamızda yardımcı olduğunu söylüyor. Çağdaş beşerler, Asya’ya ve Afrika’ya gerçek genişledikçe Neandertallerin hâlihazırda bir savunma sistemi geliştirmiş olduğu yeni virüslerle karşılaşmış olabilirler. Biz de o devirden bu yana bu genlere sahip olmuş olabiliriz.
Dr. Zeberg, çevrimiçi bir data tabanında Neandertal genomlarıyla kromozom 3’ü inceledi. İnceleme sonucunda ise COVID-19’u ağır geçirme riskini artıran verisyonun, Hırvatistan’da 50 bin yıl evvel yaşadığı keşfedilen Neandertalinkiyle tıpkı olduğunu keşfetti. Ayrıyeten eski virüslere karşı savaşan bağışıklığın, yeni koronavirüse karşı çok reaksiyon gösteriyor olması da beklenen. COVID-19’u epey ağır yaşayan şahısların bunu yaşamasının sebebi bağışıklık sistemlerinin ciğerlere ziyan veren ve iltihaba sebep olan denetimsiz atakları tetiklemesi olabilir.
