Dünya üzerindeki sularda 550 milyon yıl evvel yaşadığı iddia edilen sert kabuklu beden yapısına sahip olan trilobitler, evrim sürecinin en kompleks canlılarından biri olarak kabul ediliyor. Birçok farklı kayaçta çeşitli fosilleri bulunan bu canlıların evrimini incelemek, evrim sürecinin nasıl işlediğine dair hayli önemli karşılıklar sunabiliyor.
Şimdiyse Köln Üniversitesi'nden Brigitte Schoenemann ve Edinburgh Üniversitesi'nden Euan Clarkson, bilhassa gözleri harika halde korunmuş bir trilobit örneğini incelediler. Yapılan incelemeler sonucu yaratığın yusufçuklarınkine emsal gözlerinin nasıl geliştiği ve bunun evrim hakkında ne söylediğine dair işe fayda bilgiler edinildi.
Trilobitin gözlerini oluşturan iç yapılar birinci kere tanımlandı:
Kelam konusu fosil, Çekya'daki 429 milyon yıllık tortul kayalardan geliyor. Mikroskopi kullanılarak yapılan incelemelerde yaklaşık bir santimetre uzunluğunda olan ’Aulacopleura koninckii' isimli trilobitin gözlerini oluşturan iç yapılar birinci sefer tanımlandı. Bu lenslerdeki ışığa hassas reseptör hücrelerinin bileşimi ve sistemi, bilim beşerlerine trilobit görüşüne dair bir bakış açısı kazandırdı ve ayrıyeten bileşik gözlerin erken evrimine işaret etti.
Trilobitin minik gözlerini incelemek pek de kolay olmadı. Scientific Reports mecmuasında geçtiğimiz günlerde çevrimiçi olarak yayınlanan yeni çalışmada, Aulacopleura koninckii'nin “oldukça düz” ve yaklaşık 1 milimetre yüksekliğinde gözleri olduğu bildirildi. Bu cinste, oval biçimli iki çıkıntılı göz başın gerisinde bulunur ve bilhassa hasara karşı savunmasızdır; araştırmacılar onu bulduğunda da sırf sol göz hâlâ sağlamdı.
İncelemeler sonucu, çağdaş eklembacaklıların gözlerinde hâlâ mevcut olan yapılara rastlandı:
Bileşik gözlerde, 'ommatidium' ismi verilen ferdi lensler, görsel girdileri işler ve beyne sinyaller göndererek bir imaj mozaiği oluşturmak için birlikte çalışır. Bunu, en kolay örnekle sineklerde görebiliriz. Şimdiyse araştırmacılar, trilobitin gözünde çağdaş eklembacaklıların gözlerinde hâlâ mevcut olan yapıları tespit ettiler.
Büyük ommatidia içeren bileşik gözler, hayvanların düşük ışık şartlarında gezinebilmesine yardımcı olur lakin A. koninckii'ninkiler o kadar da büyük değildi. Bu sebeple bilim insanları, bu trilobitin gündüz faal olduğu ve daha çok sığ sularda yaşadığını kestirim ediyorlar.
Bilim insanlarının bulguları, günümüzde yaşayan birden fazla böcek ve kabuklu hayvanın görme kabiliyetinin, trilobitlerden beri değişmemiş, son derece eski ve tesirli bir sistem olduğunu da göstermiş oldu. Çalışmanın ayrıntıları Scientific Reports'ta yayınlandı.
